Mỗi nghệ nhân Then cũng như một người nghệ sĩ thực thụ. Họ không chỉ nhớ, chỉ hiểu các làn điệu, các câu ca, thậm chí là chữ Hán (để đọc các sách Then bằng chữ Tày – Hán) mà còn thành thạo trong việc sự dụng nhạc cụ âm nhạc như cây đàn Tính, chùm xóc nhạc (xáu mạ), đôi khi còn có cả chiếc chuông đồng và những âm thanh từ động tác bật quạt. Cùng nhiều năm gắn bó với Then qua nhiều thăng trầm, kể cả những lúc Then bị quy chụp là mê tín dị đoan, các nghệ nhân đã trở thành một “kho tàng sống”, một “báu vật” vô giá của văn hóa dân tộc. Họ cũng luôn ý thức được trách nhiệm của mình để giữ cho Then không bị mai một, không bị lai căng để bảo tồn những tinh hoa của Then, của văn hóa Tày, Nùng nói chung, văn hóa dân tộc nói riêng.
Như nghệ nhân Đinh Văn Thức Sinh năm 1971 (Minh Thanh, Nguyên Bình, Cao Bằng) từ nhỏ anh đã yêu thích hát then , anh luôn học hỏi các ông, bà then trong gia đình có truyền thống làm nghề giàng (then). Từ đời các cụ trong gia đình, anh Thức còn lưu giữ được nhiều trang phục mũ, áo truyền thống và các cuốn sách Then cổ. anh Thức chia sẻ: “Tôi rất yêu hát then, tôi hay sưu tầm và lưu giữ được sách hát then cổ, then lĩnh sướng đời nay sách cúng mừng thọ, sách. Sách bằng chữ Nôm -Tày.” Đây là những tư liệu rất quý để các nhà nghiên cứu tìm hiểu sâu thêm về những giá trị văn hóa của Then.
Nghệ nhân Đinh Văn Thức là một trong số ít những nghệ nhân được vinh dự diễn xướng hát Then trong các sự kiện quan trọng như : Lễ hội hát then toàn quốc tổ chức tai Cao Bằng ,Tuyên Quang, Bắc Cạn, Hà Giang. Ngoài ra còn tham gia diễn tại triển lãm Đông Hồ, Hà Nội. Diễn xướng hát then tại Đồng Mô, các tỉnh miền trong như Đà Lạt, Phú Yên. Các sự kiện, liên hoan đã góp phần tôn vinh nghệ nhân, gìn giữ và phát huy giá trị của di sản nghệ thuật hát Then, đàn Tính các dân tộc Tày-Nùng-Thái trong đời sống đương đại. Đồng thời là cơ hội để các nghệ nhân, nghệ sỹ, diễn viên của các dân tộc Tày-Nùng-Thái gặp gỡ, giao lưu, học hỏi, giới thiệu, phát huy những giá trị, những nét văn hóa truyền thống tốt đẹp, đặc sắc của dân tộc
Nghệ nhân Đinh Văn Thức chia sẻ “Phong trào then ở Cao Bằng đang rất được quan tâm. Tôi vui vì được tỉnh mời đi dự Liên hoan then toàn quốc. Đây là cơ hội để tôi gặp gỡ các đồng nghiệp đang hành nghề then trên cả nước. Qua đấy chúng tôi học tập, trao đổi kinh nghiệm và quảng bá hát then. Then đang được nhà nước quan tâm. Tôi không biết nói gì để cảm ơn chỉ biết cố gắng hết sức để bảo tồn di sản này qua việc truyền dạy cho thế hệ sau”.
Tuy nhiên, bên cạnh sự nỗ lực của các nghệ nhân còn cần sự kết nối, sự vào cuộc của các địa phương để bảo tồn những tinh hoa của Then. Nghệ nhân Đinh Văn Thức mở lớp truyền dạy hát then đàn tính và hát dân ca tại nhà, các học trò đến học đều hoàn toàn miến phí, anh đào tạo được nhiều học trò tiêu biểu, xuất sắc như: Nghệ nhân Đinh Dương Liễu, nghệ nhân Đinh Thanh Tuyết, Lương Thu Lan. Các học trò cùng chung sức giúp thầy bảo tồn và phát huy hát then – đàn tính và hát dân ca các dân tộc tỉnh Cao Bằng. Anh nói “Tôi rất mong cộng đồng nâng cao hơn nữa ý thức của mình trong việc bảo tồn và phát huy di sản then của dân tộc. Bên cạnh đó, vai trò kết nối của các cơ quan, đơn vị, tổ chức và đặc biệt là các kênh thông tin cũng có vai trò rất quan trọng trong việc bảo tồn nghệ thuật hát then. Đó chính là việc định hướng thị hiếu, thẩm mỹ âm nhạc thông qua các bài giảng, các chương trình văn hóa văn nghệ, các buổi sinh hoạt cộng đồng,… Việc đưa then vào các trường THCS, THPT tại các địa phương đó là một trong những giải pháp rất hữu hiệu.”
Với những hoạt động không biết mệt mỏi như vậy, nghệ nhân Đinh Văn Thức đã tham gia hội diễn toàn quốc“ Ngày hội văn hóa các dân tộc Đông Bắc” lần IV ( năm 2004) ”liên hoan hát Then- Đàn tính do Bộ văn hóa tổ chức Năm 2007, 2009, 2018, các tiết mục anh tham gia đều đạt giải cao được Bộ trưởng Bộ Văn hóa – Thông tin và Du lịch tặng Bằng khen. Ngoài ra anh tham gia hội diễn của ngành Y tế và được Bộ Y tế tặng bằng khen tiết mục đạt giải cao đơn tính Noọng điếp ngành Y, bằng khen lao động giỏi năm 2008, 2009. Báo Tuổi trẻ Thành phố Hồ Chí Minh trao giải thưởng Đặng Thùy Trâm cho cán bộ y tế tiêu biểu xuất sắc. Anh còn được Liên đoàn Lao động tỉnh Cao Bằng 5 lần tặng bằng khen đã có thành tích xuất sắc trong phong trào thi đua và hoạt động công đoàn và lao động giỏi. Năm 2009 anh còn được tặng Kỷ niệm chương của Bộ trưởng, Chủ nhiệm Ủy ban dân tộc tặng vì đã có công với sự nghiệp xây dựng và phát triển khối đại đoàn kết các dân tộc Việt Nam. Ủy ban nhân dân huyện, Ban chấp hành Đoàn Thanh niên, Liên đoàn Lao động huyện Nguyên Bình tặng nhiều giấy khen vì anh đã có những thành tích xuất sắc trong hoạt động bảo tồn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc. Những tiết mục tự biên tự diễn, đặt lời “Mì Đảng Bác mì mùa xuân, Quê hương đổi mới, “ Nguyên Bình quê hương em”, “ Rạp bạn vằn xuân”, “ Dồm Hội quê hương”…đều đạt giải A,B trong các hội thi văn nghệ cấp tỉnh. Gia đình hằng năm đạt gia đình văn hóa, được cấp xã, huyện khen. Và còn rất nhiều, rất nhiều những thành tích khác …..được phong tặng cho những đóng góp của nghệ nhân Đinh Văn Thức.
Nhờ có sự tận tâm, nỗ lực của nghệ nhân Đinh Văn Thức trong việc nghiên cứu sáng tác và đặt lời, sưu tầm, dịch sách, … nên kho tài liệu về di sản Then của tỉnh Cao Bằng thêm phong phú, đa dạng. Bên cạnh đó, anh còn là người rất tâm huyết trong việc truyền dạy, vận động cộng đồng người Tày nùng kinh…, cùng gìn giữ bản sắc dân tộc. Anh là tấm gương điển hình về giữ gìn và phát huy những giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp để mọi người học tập và noi theo.
